Najlepszym sposobem na uniknięcie przejęcia długów po zmarłym jest odrzucenie spadku. Osoby dorosłe składają oświadczenie, ale zgodę na odrzucenie spadku przez małoletnie dziecko musi dodatkowo wyrazić sąd opiekuńczy. Trzeba przekonać instytucję, że odrzucenie zadłużonego spadku jest w najlepszym interesie dziecka. Dopiero gdy sąd przychyli się do wniosku, rodzice lub opiekunowie mogą złożyć oświadczenie przed notariuszem lub sądem.

Jeżeli w skład spadku wchodzą długi, które przewyższają wartość majątku albo osoba z kręgu spadkobierców nie chce dziedziczyć po danej osobie – z powodów osobistych, bo nie czuje się związana ze zmarłym albo wie, że ze spadku będzie więcej kłopotów niż korzyści, najrozsądniej będzie odrzucić spadek.

Odrzucenie spadku oznacza, iż spadkobierca będzie traktowany tak, jak gdyby nie dożył otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy (por. art. 1060 Kodeksu cywilnego: „Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.”.) W miejsce osoby odrzucającej spadek zostają powołani następni w kolejności spadkobiercy.

Jak odrzucić spadek?

We własnym imieniu można odrzucić spadek przed notariuszem lub przed sądem ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Niezależnie od wybranego trybu, termin na złożenie oświadczenia wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym osoba z kręgu spadkobierców dowiedziała się o tytule swojego powołania do spadku.

To ważne: termin nie rozpoczyna się z chwilą śmierci spadkodawcy, ale biegnie od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się, że został powołany do spadku lub że spadkobiercy powołani w pierwszej kolejności odrzucili spadek, w związku z czym znalazł się on w gronie spadkobierców.

Sprawa komplikuje się, gdy spadkobiercą jest małoletni. Jako że nie ma on pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może samodzielnie złożyć wniosku o odrzucenie spadku. W jego imieniu robią to rodzice lub opiekunowie prawni. Złożenie takiego oświadczenia musi być jednak poprzedzone zgodą sądu opiekuńczego. Złożenie oświadczenia bez tej zgody będzie nieważne.

Powszechnie przyjęte jest w orzecznictwie i doktrynie, że odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Można tu przywołać stanowisko Sądu Najwyższego, który w uchwale 7 sędziów z dnia 22 maja 2018 r. (III CZP 102/17) orzekł, że „złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka”.

Rodzice lub opiekunowie mają na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletnie dziecko 6 miesięcy od momentu złożenia przez siebie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po upływie tego terminu małoletni otrzyma spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Sprawdź najlepszy blog z poradami o oszczędzaniu i wychodzenia z długów.

Jak złożyć wniosek o zgodę sądu opiekuńczego?

Wniosek o udzielenie zgody na odrzucenie spadku przez małoletniego rodzice lub opiekunowie prawni składają do Wydziału Rodzinnego i Nieletnich sądu właściwego dla miejsca zamieszkania małoletniego dziecka. Wniosek powinien zawierać dane wnioskodawców (rodziców, opiekunów małoletniego) tj. imię, nazwisko, PESEL, dokładny adres zamieszkania.

W załączeniu należy przedłożyć akt urodzenia dziecka, potwierdzenie odrzucenia spadku przez rodzica oraz odpis aktu zgonu osoby, po której ma być odrzucony spadek. Opłata od wniosku wynosi 100 zł i ona również musi zostać załączona.

Złożenie wniosku w sądzie powoduje zawieszenie biegu terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Termin ten biegnie natomiast dalej od chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu opiekuńczego.

Zadaniem sądu jest zbadanie czy odrzucenie spadku leży w interesie dziecka. Wnioskodawcy muszą przekonać go, że przyjęcie spadku będzie dla małoletniego niekorzystne, ale same deklaracje to za mało.

Muszą uzasadnić i udokumentować wniosek. Warto dołączyć oświadczenia innych spadkobierców o odrzuceniu przez nich spadku oraz dokumenty zawierające informacje o zadłużeniu zmarłego, np. umowy kredytowe, wezwania do zapłaty czy pisma od komornika. Przy właściwym udokumentowaniu wniosku możliwe jest, że sąd udzieli zgody na odrzucenie spadku bez przeprowadzania rozprawy.

Po uzyskaniu zgody sądu rodzinnego rodzic lub opiekun małoletniego dziecka niezwłocznie składa  – u notariusza lub w sądzie właściwym dla miejsca zamieszkania albo pobytu małoletniego – oświadczenie o odrzucenie spadku w imieniu dziecka.

Czytaj również: Jak pozbyć się długów?

Co w razie braku wniosku o odrzucenie spadku przez małoletniego?

W październiku 2015 roku wszedł w życie znowelizowany art. 1015 § 2 k.c. Przewiduje on, że „brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.”.

Oznacza to, że każdy – zarówno małoletni, osoby ubezwłasnowolnione jak i dorośli mający pełną zdolność do czynności prawnych – w razie niezłożenia żadnego oświadczenia przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Ta korzystna dla spadkobierców zasada ma zastosowanie wyłącznie w sytuacjach, gdy spadkodawca zmarł w dniu 18 października 2015 r. lub później.

Do spadków otwartych przed 18 października 2015 r. włącznie stosuje się zasadę, iż osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych, które nie złożą żadnego oświadczenia, przyjmują spadek wprost. Nie zmieniła się natomiast sytuacja małoletnich, którzy również w poprzednim stanie prawnym, w braku złożenia oświadczenia, dziedziczyli z dobrodziejstwem inwentarza.